فرخ نگهدار: لزومی نداشت در آن سالها با بازرگان مقابله کنبم

شنبه ، 3 بهمن 1388

توضیح رادیو زمانه مهدی بازرگان پس از انقلاب بهمن در کوران حوادث سیاسی ایران، یک بار دیگر در صحنه‏ی سیاسی ظاهر شد و به عنوان اولین رییس دولت پس از انقلاب، زمام امور اداره‏ی کشور را به‏دست گرفت. چالش‏هایی که آقای بازرگان با بخش‏هایی از اپوزیسیون انقلابی ایران داشت، به سرعت به درون هیأت حاکمه‏ی وقت ایران کشیده شد و پس از ماجرای اشغال سفارت آمریکا در تهران، او و مجموعه‏ی دولت‏اش را به استعفا کشاند. مهدی بازرگان در تاریخ مبارزات سیاسی ایران، یکی از واضعان سیاست گام به گام و مبارزه‏ی مسالمت‏آمیز بوده است و البته از همین موضع، مورد انتقاد و حمله‏ی مخالفان سیاسی خود در بخش‏های انقلابی جامعه قرار داشت. به همین علت‏، برنامه‏ی امشب «روی خط زمانه» را به مهندس مهدی بازرگان و مسائل پیرامون‏اش که بخشی از تاریخ ایران هستند، اختصاص داده‏ام. در این ارتباط با فرخ نگهدار که در زمان نخست‏وزیری مهندس بازرگان دبیر اول «سازمان فداییان خلق ایران»، از سازمان‏های منتقد و معترض به دولت او بود، گفت‏وگویی انجام داده‏ام.

با فرخ نگهدار که آن زمان دبیر اول سازمان فداییان خلق ایران بودند، گفت‏وگو می‏کنم:

امروز سی‏ام دی‏ماه، مصادف با سال‏گرد درگذشت مهندس بازرگان و نیز روز چهلم درگذشت آیت‏الله منتظری است. این دو مرد در تاریخ معاصر ایران، اثری از خود بر جای گذاشته‏اند که قطعا از جانب تمام آزادی‏خواهان و نواندیشان ما ارج گذاشته می‏شود و احترام زیادی هم برای آن قائل هستند.

از جمله خود من که این دو بزرگ‏وار را در زندگی سیاسی خودم، حامل درس‏هایی برای تاریخ و برای همه‏ی فعالین سیاسی شناختم و کوشیدم آن درس‏ها را در خدمت مبارزه‏ی روزمره قرار بدهم.

آ

قای نگهدار، در زمان نخست‏وزیری مهندس بازرگان سازمانی که شما آن را رهبری می‏کردید، از منتقدین و گاه مخالفان مهندس بازرگان بود. پایه‏ی این مخالفت‏ها چه بود؟

آقای بازرگان از ابتدا، چه در دوران پیش از انقلاب و چه در دوران پس از انقلاب،در فکر اصلاح ساختارهای حاکم بر کشور بود و پی‏‏گیرانه مسیر اصلاح‏طلبی را دنبال می‏کرد.

از سوی دیگر فکر انقلابی‏‏ای که بر سازمان ما استیلا داشت، معتقد بود که آقای بازرگان میانه‏داری می‏کند و در مسیر پیش‏برد انقلاب نیروی ماند است.

الان که از این سال‏ها می‏گذریم، به نظر من، حتی پیش‏برد سیاست‏هایی که ما در رابطه با حاکمیت جمهوری اسلامی ایران و دولت ایالات متحده‏ی آمریکا داشتیم، به هیچ‏وجه ایجاب نمی‏کرد که به مقابله‏ی با آقای بازرگان، نهضت آزادی ایران و لیبرال‏های ایران برخیزیم.

چطور ایجاب نمی‏کرد؟ شما مخالف سرمایه‏داری به طور کلی و مخالف ویژه‏ی آمریکا بودید. چگونه می‏توانستید با سیا‏ست‏های لیبرالیستی آقای بازرگان در اقتصاد و سیاست مخالف نباشید؟

برای این که مشی و روشی که آقای بازرگان و تمام ملیون ایران در آن زمان داشتند، مشی دفاع از منافع آمریکا در ایران نبود. آقای بازرگان به منافع ملی وفادار بودند و نهضت آزادی ایران و هم‏چنین همه‏ی ملیون ایران در این مواضع با ما همراه بودند.

ولی روش مسالمت‏آمیز و روش معقول را توصیه می‏‏کردند و این روش‏ها به نظر نیروهای انقلابی، از جمله سازمان فداییان خلق، روش‏های درستی نمی‏آمد.اما تاریخ ثابت کرد که حق با آقای بازرگان بود و نه با نیروهایی که طرف‏دار تندی در رابطه‏ با آمریکا بودند.

اگر بخواهید مهم‏ترین نکاتی را که از زندگی سیاسی مهندس بازرگان می‏توان آموخت جمع‏بندی کنید، چه خواهید گفت؟

هم در مورد آیت ‏الله منتظری و هم در مورد آقای بازرگان، بزرگ‏ترین درسی که این دو بزرگ‏وار برای تاریخ ایران داشتند، این است که سیستم‏ها و ایدئولوژی‏ها نیستند که تعیین کننده‏اند، تعیین کننده آدم‏هایی هستند که با آن سیستم‏ها و با آن اید‏ئولوژی‏ها کار می‏کنند.

از بسته‏ترین سیستم‏های سیاسی و ایدئولوژیک می‏توان حقوق بشر، رفاه انسان، عدل و آزادی را جست‏وجو کرد و سعی در ترمیم آن سیستم‏ها داشت.

هم‏چنین این نکته، که اگر کسی موفق نشود از سیستم‏های موجود برای بهروزی انسان استفاده کند، قطعا قادر نخواهد شد از سیستمی هم که جایگزین سیستم ناحق می‏کند، به سود انسان و برای احقاق حق استفاده کند.

به هرحال مهندس بازرگان طی زندگی سیاسی خودشان، کم‏تر موفق شدند آن‏چه را که می‏خواستند، پیاده کنند. فکر می‏کنید پس از انقلاب، مخالفت نیروهای سیاسی نظیر شما، در عدم موفقیت ایشان مؤثر بود؟

در حد خودش می‏توان چنین قضاوتی داشت. ولی من به هیچ‏وجه سرنوشت آقای بازرگان را با مخالفت نیروهایی که هیچ نوع قدرتی نداشتند، گره نمی‏زنم.

رفتاری که حاکمیت جمهوری اسلامی ایران، نیروهای کنترل کننده‏ی انقلاب و حکومت با آقای بازرگان داشتند، سرنوشت ایشان را رقم زد و جلوی پروژه‏های ایشان را گرفت.

ما هم در برخوردی که با آقای بازرگان داشتیم، مقصریم. من همیشه گفته‏ام که این دینی است که ما باید نسبت به تفکر آقای بازرگان و شخص آقای بازرگان ادا کنیم، ولی مسئولیت رفتاری که با آقای بازرگان شد، اساسا بر عهده‏ی حاکمیت جمهوری اسلامی و رهبری انقلاب است.

***
ویدئو کلیپ زیر پیام من است به مراسم بزرگداشت زنده یاد مهندس بازرگان که در لس آنجلس برگزار شده (ژانویه 2010)